Azathioprine: Thuốc ức chế miễn dịch và những lưu ý khi sử dụng

Azathioprine là thuốc ức chế miễn dịch thường được chỉ định điều trị các bệnh viêm khớp dạng thấp nặng, lupus ban đỏ lan tỏa, viêm da cơ, viêm đa cơ, viêm gan mạn hoạt động tự miễn, viêm nút quanh động mạch và thiếu máu tiêu huyết tự miễn.

• Zeffix® là thuốc gì? Tìm hiểu một số thông tin cần biết về thuốc
• Natri sulfacetamide: Tìm hiểu Hàm lượng, công dụng và liều dùng chuẩn
• Thuốc Famomed: Công dụng và cách sử dụng thuốc an toàn

Azathioprine là thuốc ức chế miễn dịch

Azathioprine là thuốc gì? Dạng, hàm lượng, cách dùng và liều dùng

Theo DSCK1 Nguyễn Hồng Diễm giảng viên dạy Cao đẳng Dược hệ Văn bằng 2 – Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur cho biết, Azathioprine là thuốc ức chế miễn dịch.

Azathioprine là tiền chất thiopurin của 6-mercaptopurin, là một chất chống chuyển hóa có cấu trúc purin. Thuốc có tác dụng ức chế miễn dịch thông qua cơ chế là ức chế tổng hợp DNA, RNA và protein, bằng cách thuốc liên kết vào acid nucleic, dẫn đến gẫy nhiễm sắc thể, làm dịch sai mã acid nucleic gây bị sai lệch việc tổng hợp protein. Thuốc có thể cản trở chuyển hóa tế bào và ngăn ngừa sự gia tăng của các tế bào tham gia vào việc xác định và lan rộng ra của phản ứng miễn dịch.

Azathioprine có tác dụng ức chế phản ứng quá mẫn kiểu trung gian tế bào và gây cản trở tạo kháng thể trên người bệnh ghép thận. Azathioprine ít có tác dụng ức chế khi cơ quan ghép có biểu hiện bị đào thải.

Azathioprine trong viêm khớp dạng thấp và các bệnh tự miễn khác còn chưa biết rõ cơ chế tác dụng, nhưng có thể có liên quan đến sự ức chế miễn dịch.

Dược động học:

• Azathioprine hấp thu được tốt qua đường tiêu hóa. Thuốc đạt nồng độ đỉnh trong huyết tương trong vòng 1 – 2 giờ sau khi uống. Azathioprin bị phân giải nhanh và chuyển hóa mạnh thành mercaptopurin và chỉ còn một phần nhỏ là Azathioprine.
• Azathioprin và Mercaptopurin liên kết vừa phải với protein huyết tương thấp khoảng 30% và có thể thấm tách được.
• Azathioprin được chuyển hóa tiếp được thực hiện chủ yếu ở gan nhờ enzym xanthin oxydase và ở hồng cầu, tạo thành các chất chuyển hóa được đào thải ra nước tiểu. Một lượng nhỏ Azathioprin và Mercaptopurin được đào thải nguyên vẹn khoảng 1 – 2%. Thời gian bán thải của Azathioprine là 12 phút, của chất chuyển hoá Mercaptopurin là 0,7 – 3 giờ. Sau 8 giờ Azathioprine hoặc Mercaptopurin được đào thải ra khỏi nước tiểu.

Dạng thuốc và hàm lượng của Azathioprine?

Azathioprine được sản xuất trên thị trường dưới dạng và hàm lượng là

Viên nén: 50 mg; 75 mg; 100 mg.

Bột đông khô pha tiêm: Lọ 100 mg bột đông khô dạng muối natri màu vàng đã tiệt khuẩn.

Brand name:

Generic: Azathioprine, Imazan, Imurel 50mg, Wedes, Imuran.

Thuốc Azathioprine được dùng cho những trường hợp nào:

• Azathioprine phối hợp với corticosteroid hoặc các phương pháp và các thuốc ức chế miễn dịch khác dùng điều trị cho người bệnh nhận cơ quan ghép.
• Azathioprine được sử dụng trong kiểm soát điều trị bệnh Crohn hoạt động mức độ trung bình đến nặng hoặc mạn tính, và để duy trì đáp ứng lâm sàng tốt ở những bệnh nhân phụ thuộc corticosteroid và mang lại lợi ích cho những bệnh nhân Crohn rò rỉ.
• Azathioprine dùng riêng rẽ hoặc thường phối hợp với corticosteroid và các phương pháp khác cho các bệnh sau: Viêm khớp dạng thấp nặng, lupus ban đỏ lan tỏa, viêm da cơ, viêm đa cơ, viêm gan mạn hoạt động tự miễn, bệnh pemphigut thông thường (pemphigus vulgaris), viêm nút quanh động mạch, thiếu máu tiêu huyết tự miễn, xuất huyết giảm tiểu cầu tự phát.

Cách dùng – Liều lượng của Azathioprine:

Cách dùng: Dạng viên nến dùng đường uống. Dạng thuốc tiêm dùng tiêm tĩnh mạch.

Cách dùng loại thuốc tiêm: Thêm 10 ml nước cất tiêm và lắc nhẹ cho đến khi được dung dịch trong suốt. Dung dịch tương đương 10 mg/ml để tiêm tĩnh mạch. Thuốc có pH khoảng 9,6 và nên dùng trong vòng 24 giờ. Để tiêm truyền, hòa loãng tiếp dung dịch thuốc với dung dịch tiêm natri clorid 0,9% hoặc dextrose 5%. Tổng thể tích tùy thuộc vào thời gian tiêm truyền, thường là 30 đến 60 phút (có thể từ 5 phút đến 8 giờ). Bất kỳ lúc nào thuốc pha ra phải kiểm tra bằng mắt xem có vấn đục hoặc biến màu hay không trước khi tiêm.

Liều dùng:

Dùng trong ghép thận: Liều tối thiểu phòng ngừa đào thải thận ghép thay đổi tùy theo từng người, cần điều chỉnh cẩn thận. Liều ban đầu thường 3 – 5 mg/kg, dùng 1 lần trong ngày, bắt đầu từ ngày ghép, và trong một số ít trường hợp dùng 1 đến 3 ngày trước khi ghép. Azathioprine lúc đầu thường tiêm tĩnh mạch dạng muối natri, sau đó dùng viên (với cùng liều) sau khi mổ ghép thận. Tiêm tĩnh mạch chỉ dùng cho người bệnh không dung nạp thuốc uống. Liều duy trì thường giảm còn 1 – 3 mg/kg/ngày. Không tăng liều azathioprine đến liều độc dù thận ghép bị đe dọa đào thải. Khi thấy độc tính trên máu hoặc độc tính khác nghiêm trọng, cần ngừng thuốc, thậm chí việc ngừng thuốc sẽ dẫn đến thận ghép bị đào thải.

Điều trị viêm khớp dạng thấp: Liều 1 mg/kg uống 1 lần hoặc chia 2 lần trong ngày. Sau 6 – 8 tuần, có thể tăng liều và cứ 4 tuần lại tăng 1 lần, nếu chưa thấy có biểu hiện độc nặng và chưa đạt yêu cầu điều trị. Mức độ tăng liều mỗi lần là 0,5 mg/kg/ngày, trong 4 tuần, cho đến liều tối đa 2,5 mg/kg/ngày. Đáp ứng điều trị thường sau 6 – 8 tuần, một liệu trình thoả đáng tối thiểu là 12 tuần. Sau 12 tuần nếu không đỡ, coi là kháng thuốc.

Điều trị duy trì nên dùng liều thấp nhất có hiệu quả. Cách 4 tuần giảm liều 1 lần, mỗi ngày giảm 0,5 mg/kg hoặc khoảng 25 mg/ ngày, trong khi các trị liệu khác vẫn giữ nguyên. Thời gian tối ưu duy trì azathioprine chưa được xác định. Có thể ngừng đột ngột azathioprine nhưng tác dụng có thể vẫn còn kéo dài.

Điều trị bệnh Crohn:

• Người lớn: Liều uống 2 – 4 mg/kg/ngày.
• Trẻ em: 1,5 – 2 mg/kg/ngày.
• Trẻ em: Độ an toàn và hiệu quả của azathioprine chưa được báo cáo ở những bệnh nhi.
• Người cao tuổi: Độc tính của các thuốc ức chế miễn dịch tăng lên ở người cao tuổi, do vậy nên điều chỉnh liều theo độ thanh thải của creatinin và nên bắt đầu với liều gợi ý thấp nhất.
• Người suy thận: Người bệnh tiểu ít, đặc biệt người bị hoại tử ống thận, độ thanh thải của azathioprine và các chất chuyển hóa sẽ kéo dài, cần phải giảm liều.

Tóm lại, tuỳ theo tình trạng mức độ của bệnh, người bệnh cần tuân thủ theo chỉ định, liều dùng cụ thể và thời gian điều trị của bác sĩ để đạt hiệu quả trong điều trị.

Cách xử trí quên liều, quá liều, tương tác thuốc và những lưu ý khi sử dụng thuốc Azathioprine

Xử lý nếu quên liều thuốc Azathioprine:

Nếu người bệnh quên một liều Azathioprine nên uống ngay khi nhớ ra trong ngày đó. Không dùng liều gấp đôi. Nếu gần đến thời điểm dùng thuốc của liều thuốc tiếp theo, chỉ cần dùng liều thuốc tiếp theo vào đúng thời điểm như trong kế hoạch điều trị.

Xử lý khi dùng quá liều thuốc Azathioprine:

Khi người bệnh dùng quá liều Azathioprine có biểu hiệu triệu chứng lâm sàng như liều rất lớn Azathioprine có thể dẫn đến giảm sản tủy xương, xuất huyết, nhiễm khuẩn và chết. Khoảng 30% azathioprine liên kết với protein huyết tương, nhưng khoảng 45% có thể loại ra khỏi cơ thể bằng cách thẩm tách máu trong 8 giờ. Sau khi uống một liều duy nhất tới 7500 mg Azathioprine xảy ra các phản ứng độc ngay lập tức là buồn nôn, nôn, tiêu chảy, sau đó là giảm bạch cầu nhẹ và chức năng gan thay đổi nhẹ, suy thận người bệnh phải ghép thận. Công thức bạch cầu, mem AST và bilirubin trở lại bình thường sau 6 ngày dùng thuốc.

Xử trí khi quá liều: Nếu người bệnh có bất kỳ biểu hiện bất thường nào do dùng thuốc quá liều, cần ngừng thuốc ngay và đưa đến bệnh viện gần nhất để điều trị triệu chứng. Dùng than hoạt hấp phụ để loại thuốc ra khỏi đường tiêu hoá và tích cực rửa dạ dày.

Thuốc Azathioprine không được dùng cho những trường hợp sau:

• Người có tiền sử mẫn cảm với Azathioprine hoặc bất cứ thành phần nào của thuốc.
• Phụ nữ mang thai.
• Phụ nữ cho con bú.
• Người bệnh viêm khớp dạng thấp đang điều trị với các thuốc alkyl hóa như cyclophosphamid, clorambucil, melphalan v.v…, không được dùng cùng với Azathioprine vì nguy cơ sinh ung thư và nhiễm khuẩn.

Theo các Dược sĩ, bác sĩ giảng viên Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur khuyến cáo, quá trình sử dụng thuốc Azathioprine cần thận trọng lưu ý trong những trường hợp sau:

• Lưu ý với khả năng gây ung thư của Azathioprine còn đang nghiên cứu, tuy nhiên nguy cơ thúc đẩy khối u phát triển nhanh hơn và xuất hiện ung thư sớm hơn.
• Lưu ý các chất chuyển hóa ở mỗi người sẽ với tỉ lệ khác nhau, nên mức độ và thời gian tác dụng thuốc cũng khác nhau.
• Lưu ý tác dụng gây độc tính trên gan khi dùng Azathioprine, đặc biệt ở những người bệnh ghép thận. Theo dõi và kiểm tra chức năng gan khi dùng Azathioprine. Nếu xuất hiện vàng da thì nên cân nhắc ngừng dùng thuốc.
• Lưu ý khi sử dụng Azathioprine ở những bệnh suy chức năng thận hoặc những người bệnh đang dùng allopurinol. Thận trọng giảm liều, nên bắt đầu dùng liều nhỏ ở những bệnh nhân suy thận, do azathioprine và các chất chuyển hóa của nó được bài tiết chậm hơn ở những người bệnh nhân này dẫn đến tích lũy thuốc.
• Lưu ý thời kỳ mang thai, trên lâm sàng Azathioprine có thể gây độc tính đối với thai nhi. Khuyến cáo không dùng Azathioprine trong thời kỳ mang thai.
• Lưu ý thời kỳ cho con bú, Azathioprine có bài tiết qua sữa mẹ ở nồng độ nhất định và có thể gây độc cho trẻ bú sữa mẹ. Khuyến cáo không dùng Azathioprine trong thời kỳ cho con bú.
• Lưu ý thận trọng khi sử dụng Azathioprine cho người đang lái xe và vận hành máy móc. Vì thuốc Azathioprine có thể gây ra tác dụng không mong muốn như các rối loạn hệ thần kinh trung ương như mệt mỏi, chóng mặt, hạ huyết áp.

Thuốc Azathioprine gây ra các tác dụng phụ như sau:

Thường gặp: Giảm bạch cầu trong máu biểu hiện như sau: Ghép thận: Trên 50% (mọi mức độ) và 16% (dưới 2500/mm3). Viêm khớp dạng thấp: 28% (mọi mức độ) và 5,3% (dưới 2500/mm3), ngoài ra còn giảm tiểu cầu, ức chế tủy xương. Nhiễm khuẩn thứ phát: 20% (ghép thận đồng loại), dưới 1% viêm khớp dạng thấp.

Ít gặp: Sốt, chán ăn, khó chịu, viêm tụy, buồn nôn, nôn, tiêu chảy. Rụng tóc, phản ứng da, tổn thương chức năng gan, ứ mật, tăng phosphatase kiềm, bilirubin và transaminase, đau cơ, đau khớp, nhiễm nặng (nấm, virus, vi khuẩn, sinh vật đơn bào), nguy cơ u lympho bào sau ghép, đột biến gen.

 Hiếm gặp: Loạn nhịp tim, hạ huyết áp, thủng ruột, xuất huyết ruột, viêm phổi kẽ, thiếu máu đại hồng cầu, xuất huyết, ức chế tủy xương nặng, rụng tóc, đau khớp, sốt, bệnh tắc tĩnh mạch gan, quá mẫn, hạ huyết áp, viêm tụy, phát ban.

Tóm lại, trong quá trình sử dụng thuốc Azathioprine, người bệnh có bất kỳ triệu chứng bất thường nào nghi ngờ rằng do sử dụng thuốc Azathioprine, cần xin ý kiến hướng dẫn của bác sĩ tư vấn để xử trí kịp thời.

Thận trọng với các tác dụng phụ khi sử dụng Azathioprine gây ra

Azathioprine tương tác với các thuốc:

• Alopurinol: Khi phối hợp với Azathioprine có thể làm tăng độc tính, do Alopurinol ức chế xanthin oxidase là enzym tối quan trọng trong dị hóa nhiều purin, kể cả 6-mercaptopurin. Tránh dùng 2 loại thuốc này với nhau.
• Các thuốc ảnh hưởng đến tạo tế bào tủy như Cotrimoxazol: Làm giảm bạch cầu mạnh, đặc biệt ở người ghép thận khi dùng đồng thời với Azathioprine.
• Thuốc ức chế enzym chuyển angiotensin: Khi đồng thời với Azathioprine sẽ gây giảm bạch cầu và thiếu máu nặng.
• Warfarin: Khi dùng chung với Azathioprin, làm ức chế tác dụng chống đông của Warfarin.
• Mercaptopurin, natalizumab, vaccin virus sống, leflunomide: Khi dùng chung với Azathioprin, có thể làm tăng tác dụng của các thuốc này.
• Vaccin virus chết, các chất đối kháng vitamin K: Khi dùng chung với Azathioprine có thể làm giảm tác dụng của vaccin virus chết, các chất đối kháng vitamin K.
• Các dẫn chất của 5-ASA, các chất ức chế enzym chuyển đổi angiotensin (ACE), alopurinol, sulfamethoxazol, trastuzumab, trimethoprim, febuxostat: Làm tăng tác dụng của Azathioprine khi sử dụng đồng thời.
• Echinacea: Làm giảm tác dụng của Azathioprine khi sử dụng đồng thời.

Tóm lại, tương tác thuốc có thể làm thay đổi tác dụng điều trị của thuốc hoặc làm tăng tác dụng phụ nặng hơn. Người bệnh cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng thuốc của nhà sản xuất hoặc báo cho bác sĩ kê đơn biết các loại thuốc đang dùng điều trị có nguy cơ, giúp bác sĩ kê đơn an toàn và đạt hiệu quả điều trị.

Azathioprine cần được bảo quản ở nhiệt độ dưới 30°C, khô ráo, tránh ánh sáng mặt trời để đảm bảo giữ chất lượng thuốc.

Nguồn: nhathuoconline247.com Tổng hợp DSCK1. NGUYỄN HỒNG DIỄM

Tài liệu tham khảo:

1. Drugs.com: https://www.drugs.com/mtm/azathioprine.html
2. Mims.com: https://www.mims.com/vietnam/drug/search?q=Azathioprine
3. Medicines.org.uk: https://www.medicines.org.uk/emc/product/2540